Kikkoman: wereldwijd marktleider voor Japanse sojasaus
Miljoenen mensen over de hele wereld kennen en gebruiken de natuurlijk gebrouwen sojasaus. Zowel qua vorm als qua functie is deze glazen fles een onmisbaar onderdeel geworden van sushi restaurants. Ondanks het schijnbaar eenvoudige ontwerp, begon de weg naar de realiteit op een afschuwelijk en bepalend historisch moment. Een moment dat een jonge overlevende zou inspireren om te ontwerpen als antwoord op de vernietiging. Dit ontwerp zou uiteindelijk de Japanse keuken wereldwijd een enorme impuls geven.
Een stukje geschiedenis
Kenju Ekuan was een tiener toen hij getuige was van de massavernietiging door de atoombom die door de VS op Hiroshima werd gegooid. Kenju was op dat moment op de marine academie en bij thuiskomst trof hij een verwoeste stad aan. Zijn zus en vader waren door de aanval overleden. Het verlies en de vernietiging brachten Kenju ertoe een filosofie te ontwerpen die gebaseerd was op zijn boeddhistische geloof.
“Geconfronteerd met dat niets voelde ik een grote heimwee naar de menselijke cultuur,” vertelde Kenju later aan de New York Times. “Ik had iets nodig om aan te raken. Om naar te kijken. Op dat moment besloot ik om een maker van dingen te worden. Het pad van Boeddha is het pad van verlossing van alle levende wezens, maar ik realiseerde me dat voor mij het pad naar verlossing lag in objecten”, schreef Kenju.
Hij treedt aanvankelijk in de voetsporen van zijn vader en volgt een korte priester opleiding in Kyoto, maar kiest daarna voor design met als doel de naoorlogse Japanse cultuur mede vormgeven. Kort na zijn afstuderen aan de Nationale Universiteit voor Fine Arts and Music in Tokio, richt Kenju in 1957 GK Industrial Design Associaties op. Kort daarna krijgt zijn team de opdracht de nieuwe Kikkoman fles te ontwerpen.
Ontwerpkeuzes
Voor de opdracht aan het team van Ekuan vulden Japanse consumenten kleine theepot-achtige sojasaus dispensers uit zware glazen flessen van 1,8 liter. Iets wat Kenju zijn moeder als kind nog zag doen. Deze theepotten hadden niet de fijne controle om kleine hoeveelheden te verdelen. Daarnaast waren ze van keramiek en kon je daardoor niet weten hoe vol ze waren zonder de deksel te openen.
De nieuwe fles moest dus gemakkelijk hervulbaar zijn en moeiteloos kunnen worden opgetild en gebruikt. Het ontwerp, met een hoge taille, zorgt voor een natuurlijk stroom van de vloeistof en laat de vingers van de gebruiker in een natuurlijke positie rusten. Het gebruik van glas voor het lichaam van de fles was een eenvoudige ontwerpbeslissing die snel communiceert hoeveel sojasaus er nog in de fles zit. Bovendien is de mond van de fles wijd genoeg om snel, gemakkelijk en zonder morsen sojasaus bij te vullen.
De nieuwe dop was het meest opvallende kenmerk van zijn ontwerp, omdat het een universeel probleem oplost die iedereen kent die wel eens sojasaus uit een traditionele theepot heeft gegoten. Namelijk het nadruppen op tafel. Na drie jaar en meer dan honderd pogingen werd de oplossing gevonden in een omgekeerde schenktuit. In plaats van een enkele naar beneden gerichte schuine tuit, zoals bij traditionele sojadispensers of theepotten, heeft de Kikkoman fles twee naar boven gerichte tuiten, waardoor de sojasaus terug in de fles kan stromen.
Symbool
Het debuut van de nieuwe fles in 1961 kwam op een belangrijk moment voor Japan. De natie die zichzelf wil opbouwen en definiëren kreeg een gemakkelijk exporteerbaar symbool van een nieuw Japan. Sojasaus maakt al eeuwenlang deel uit van de Japanse keuken en de nieuwe fles voldeed aan de verwachtingen van degenen die trots zijn op het erfgoed en de traditie, maar het was tegelijkertijd ook een product voor een nieuw en modern Japan.
Groei
Aan de hand van de slimme design keuzes van Kenju wordt Kikkoman marktleider in Aziatische sauzen in Japan, Australië, Europa en de Verenigde Staten. Naast een symbool voor de sojasaus firma, zou de door Ekuan ontworpen fles een symbool worden van de Japanse cultuur en bijdrage aan de wereldkeuken.
Over Kenju Ekuan
Ekuan, die bekend staat om zijn monnikachtige aanwezigheid benaderde zijn vak met diep filosofische overwegingen. Hij zou ontwerpen om problemen voor zoveel mogelijk mensen oplossen. Hij deed geen luxueuze vakantie resorts, maar wel treinen die dagelijks door duizenden mensen worden gebruikt, logo’s voor gemeente en buurtwinkels en natuurlijk de Kikkoman schenk fles.
Kenji Ekuan overleed in 2015. Geïnspireerd door de leegte die dood en vernietiging achterlaten, hielp Ekuan bij de wederopbouw en herdefiniëring van zijn natie, door schoonheid toe te voegen aan alledaagse voorwerpen.